Τι κάνουμε όταν ένα παιδί Α-Β δημοτικού έχει επιθετική συμπεριφορά στο σχολείο και δεν μπορεί να διαχειριστεί τη ματαίωση;
➡️ Όταν ένα παιδί Α’ Δημοτικού εκδηλώνει επιθετική συμπεριφορά προς τους συμμαθητές του και δυσκολεύεται να διαχειριστεί τη ματαίωση, είναι σημαντικό να το προσεγγίσουμε με κατανόηση, συνέπεια και στρατηγικές που ενισχύουν την αυτορρύθμιση. Παρακάτω προτείνονται τρόποι παρέμβασης τόσο στο σπίτι όσο και στο σχολείο.
Στο σπίτι
1. Σταθερό και ήρεμο περιβάλλον
- Οι κανόνες και τα όρια πρέπει να είναι ξεκάθαρα και σταθερά.
- Όταν το παιδί εκδηλώνει επιθετικότητα, οι γονείς να παραμένουν ψύχραιμοι και να μην ανταποκρίνονται με φωνές ή τιμωρίες που μπορεί να εντείνουν τη ματαίωση.
2. Διδασκαλία της υπομονής και της αποδοχής της ήττας
- Παίξτε μαζί επιτραπέζια παιχνίδια, διδάσκοντας στο παιδί να αποδέχεται την ήττα ως μέρος του παιχνιδιού.
- Ενθαρρύνετέ το να περιμένει τη σειρά του και να εκφράζει την απογοήτευσή του με λέξεις.
3. Ανάπτυξη συναισθηματικής νοημοσύνης
- Χρησιμοποιήστε βιβλία ή ιστορίες για συναισθήματα και συζητήστε για τις αντιδράσεις των χαρακτήρων.
- Δώστε του εναλλακτικές εκφράσεις για να περιγράψει την απογοήτευσή του αντί για βίαιες αντιδράσεις («Νιώθω θυμό γιατί…»).
4. Μοντελοποίηση συμπεριφοράς
- Οι γονείς να δείχνουν πώς αντιμετωπίζουν οι ίδιοι τη ματαίωση με ψυχραιμία («Δεν βρήκαμε αυτό που ήθελα στο σούπερ μάρκετ, αλλά μπορώ να βρω κάτι άλλο»).
5. Χρήση ενισχύσεων
- Επιβραβεύστε τις στιγμές που το παιδί διαχειρίζεται σωστά μια δύσκολη κατάσταση (λεκτικά ή με μικρές επιβραβεύσεις όπως «Μου άρεσε που περίμενες τη σειρά σου!»).
Στο Σχολείο
1. Συστηματικοί κανόνες και ρουτίνες
- Οι κανόνες της τάξης να είναι σαφείς και επαναλαμβανόμενοι («Στη σειρά περιμένουμε χωρίς σπρωξίματα»).
- Όταν το παιδί ακολουθεί τον κανόνα, να λαμβάνει θετική ενίσχυση.
2. Στρατηγικές διαχείρισης θυμού
- Δημιουργία «γωνιάς ηρεμίας» στην τάξη όπου το παιδί μπορεί να απομακρύνεται για λίγο όταν νιώθει θυμό.
- Διδασκαλία τεχνικών ηρεμίας (βαθιές αναπνοές, μέτρημα ως το 10).
3. Κοινωνικές ιστορίες και παιχνίδια ρόλων
- Να συζητιούνται σενάρια καθημερινών καταστάσεων και εναλλακτικοί τρόποι αντίδρασης.
- Να γίνονται δραματοποιήσεις όπου το παιδί εξασκείται στο να λέει τι νιώθει αντί να αντιδρά επιθετικά.
4. Ατομικές παρεμβάσεις
- Αν χρειαστεί, ο εκπαιδευτικός μπορεί να έχει σύντομες συζητήσεις μαζί του, εξηγώντας του πώς επηρεάζονται οι άλλοι από τις πράξεις του.
5. Συνεργασία με τους γονείς
- Τακτική επικοινωνία με την οικογένεια για κοινές στρατηγικές παρέμβασης.
- Αν η επιθετικότητα είναι έντονη και επαναλαμβανόμενη, μπορεί να χρειαστεί η συμβολή ειδικού (ψυχολόγου, εργοθεραπευτή).
Με σταθερότητα, αγάπη και καθοδήγηση, το παιδί μπορεί να μάθει να διαχειρίζεται τη ματαίωση και να βρίσκει πιο κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους να εκφράζει τα συναισθήματά του.
↪️➡️ Σε περίπτωση που χρειαστεί παρέμβαση ενός εργοθεραπευτή:
Ένας εργοθεραπευτής μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί με επιθετική συμπεριφορά και δυσκολία στη διαχείριση της ματαίωσης μέσω ειδικών παρεμβάσεων που στοχεύουν στη ρύθμιση των συναισθημάτων, τον αυτοέλεγχο και τις κοινωνικές δεξιότητες.
Πώς μπορεί να βοηθήσει ο εργοθεραπευτής;
1. Ανάπτυξη Αυτορρύθμισης και Διαχείρισης Θυμού
- Αισθητηριακή ρύθμιση: Αν η επιθετική συμπεριφορά σχετίζεται με αισθητηριακή υπερευαισθησία ή υποευαισθησία (π.χ. δυσκολία στην ανοχή του θορύβου, αναζήτηση έντονης πίεσης), ο εργοθεραπευτής μπορεί να σχεδιάσει ένα αισθητηριακό πρόγραμμα με κατάλληλες δραστηριότητες (π.χ. βαριά εργασία, ταλαντώσεις, παιχνίδια με πίεση).
- Τεχνικές χαλάρωσης: Διδάσκει στο παιδί ασκήσεις αναπνοής, βαθιάς πίεσης ή κίνησης για να ηρεμεί πριν ξεσπάσει.
- Εναλλακτικές εκφράσεις του θυμού: Μέσα από δραστηριότητες όπως παιχνίδια ρόλων, το παιδί μαθαίνει να αναγνωρίζει και να εκφράζει το θυμό του με λέξεις ή μέσω μη βίαιων ενεργειών.
2. Διδασκαλία Εναλλακτικών Στρατηγικών Αντίδρασης στη Ματαίωση
- Προσομοίωση καταστάσεων: Ο εργοθεραπευτής χρησιμοποιεί παιχνίδια και ιστορίες για να δείξει στο παιδί πώς να αντιμετωπίζει την απογοήτευση (π.χ. αν χάσει σε ένα παιχνίδι, αν κάποιος του πάρει ένα αντικείμενο).
- Εκμάθηση αναμονής: Δραστηριότητες που απαιτούν υπομονή και αυτοέλεγχο, όπως το να περιμένει τη σειρά του σε παιχνίδια.
- Δημιουργία "κουτιού θυμού": Ένα κουτί με αντικείμενα (π.χ. μπαλάκι άγχους, φύλλο με βαθιές αναπνοές) που μπορεί να χρησιμοποιεί όταν αισθάνεται ένταση.
3. Ενίσχυση Κοινωνικών Δεξιοτήτων
- Ομαδικά παιχνίδια: Μέσα από παιχνίδια συνεργασίας, το παιδί μαθαίνει να αλληλεπιδρά χωρίς επιθετικότητα.
- Πρακτική στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις: Εξάσκηση στο πώς να ζητάει βοήθεια, να εκφράζει ανάγκες, να διαπραγματεύεται αντί να επιτίθεται.
4. Συνεργασία με Γονείς και Εκπαιδευτικούς
- Συμβουλές για αισθητηριακή ρύθμιση στο σπίτι και το σχολείο (π.χ. αν το παιδί αναζητά έντονη σωματική δραστηριότητα, να έχει χρόνο για τρέξιμο ή άλματα πριν τη συγκέντρωση στην τάξη).
- Συγκεκριμένες στρατηγικές για κρίσεις θυμού και πρόληψη επιθετικών ξεσπασμάτων.
- Καθοδήγηση στη δημιουργία ρουτίνας που μειώνει τη ματαίωση (π.χ. οπτικά προγράμματα για καλύτερη προετοιμασία αλλαγών).
Ο εργοθεραπευτής, σε συνεργασία με τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, βοηθά το παιδί να αναπτύξει δεξιότητες αυτορρύθμισης, ώστε να διαχειρίζεται τη ματαίωση και να μειώνει τις επιθετικές αντιδράσεις.
🎈Ας δούμε τώρα αναλυτικότερα στρατηγικές για κρίσεις θυμού και πρόληψης επιθετικών ξεσπασμάτων.
Η διαχείριση των κρίσεων θυμού και η πρόληψη των επιθετικών ξεσπασμάτων σε ένα παιδί που δυσκολεύεται να δεχτεί τη ματαίωση απαιτεί προληπτικές στρατηγικές, αλλά και άμεσες παρεμβάσεις τη στιγμή της κρίσης.
🔵1. Πρόληψη Επιθετικών Ξεσπασμάτων
(Στόχος: Να μειώσουμε την πιθανότητα εκδήλωσης επιθετικής συμπεριφοράς)
💙Α. Δημιουργία προβλέψιμου περιβάλλοντος
-Σταθερές ρουτίνες: Τα παιδιά που δυσκολεύονται στη ματαίωση χρειάζονται προβλεψιμότητα. Χρησιμοποιούμε οπτικά προγράμματα ή απλές λίστες δραστηριοτήτων.
- Προειδοποίηση αλλαγών: Αν πρόκειται να αλλάξει κάτι (π.χ. να τελειώσει το παιχνίδι), προειδοποιούμε («Σε 5 λεπτά θα μαζέψουμε»).
💙Β. Διδασκαλία συναισθηματικής ρύθμισης
-Αναγνώριση συναισθημάτων: Δείχνουμε εικόνες με συναισθήματα ή καθρέφτη για να μάθει το παιδί να αναγνωρίζει πώς νιώθει.
- Χρήση "κλίμακας θυμού": Μια απλή κλίμακα (π.χ. 1 = ήρεμος, 5 = εκνευρισμένος) για να καταλάβει πότε χρειάζεται να ηρεμήσει.
- Διδασκαλία "λογικών" αντιδράσεων: Παίζουμε ρόλους με εναλλακτικές λύσεις («Τι μπορείς να κάνεις αν χάσεις στο παιχνίδι;»).
💙Γ. Αποφόρτιση ενέργειας με κατάλληλους τρόπους
- Αισθητηριακές στρατηγικές: Αν το παιδί χρειάζεται εκτόνωση, του δίνουμε δραστηριότητες όπως άλματα, τρέξιμο, παιχνίδι με ζυμάρι.
- Διάλειμμα κίνησης: Αν βλέπουμε σημάδια έντασης, επιτρέπουμε μια μικρή σωματική δραστηριότητα (π.χ. να φέρει κάτι από άλλη τάξη).
💙Δ. Εναλλακτικοί τρόποι έκφρασης της απογοήτευσης
- Χρήση λέξεων αντί για πράξεις: Μαθαίνουμε φράσεις όπως «Είμαι θυμωμένος γιατί…» αντί για χτυπήματα.
- Κουτί ηρεμίας": Το παιδί μπορεί να χρησιμοποιήσει αντικείμενα όπως μπαλάκι άγχους, μουσική ή ζωγραφική για να ηρεμήσει.
🟠2. Διαχείριση της Κρίσης Θυμού
(Στόχος: Να ηρεμήσουμε το παιδί χωρίς να εντείνουμε την κρίση)
💛Α. Διατήρηση ψυχραιμίας από τον ενήλικα
- Δεν φωνάζουμε ούτε χρησιμοποιούμε απειλές. Το παιδί είναι ήδη σε κατάσταση έντασης.
- Μιλάμε με ήρεμη και σταθερή φωνή(«Βλέπω ότι είσαι πολύ θυμωμένος. Είμαι εδώ να σε βοηθήσω»).
- Αν χρειαστεί, κρατάμε απόσταση για να μην νιώσει απειλή.
💛Β. Παροχή επιλογών αντί για εντολές
- Αντί να επιβάλλουμε άμεσα κανόνες, δίνουμε δύο επιλογές που οδηγούν στο ίδιο αποτέλεσμα («Θέλεις να ηρεμήσεις εδώ ή να πάμε στη γωνιά ηρεμίας;» «Θέλεις να γράψεις γράψεις ολόκληρη την ορθογραφία σου ή να παραλείψουμε 2 λέξεις;»)
💛Γ. Καθοδήγηση προς ηρεμία
- Βαθιές αναπνοές: Ζητάμε από το παιδί να πάρει τρεις μεγάλες αναπνοές μαζί μας.
- Αγκαλιά πίεσης (αν το παιδί τη δέχεται): Μια σφιχτή αγκαλιά ή πίεση στις παλάμες μπορεί να το βοηθήσει να νιώσει ασφάλεια.
- Απομάκρυνση σε "ήρεμη γωνιά": Όχι ως τιμωρία, αλλά ως ευκαιρία να ηρεμήσει.
💛Δ. Αντιμετώπιση της επιθετικής συμπεριφοράς
- Αν το παιδί κλωτσάει ή χτυπάει, το απομακρύνουμε με ήρεμο αλλά σταθερό τρόπο («Δεν μπορώ να σε αφήσω να χτυπάς. Ας βρούμε άλλο τρόπο να δείξεις τον θυμό σου»).
- Αν το παιδί καταστρέφει αντικείμενα, μπορούμε να του προσφέρουμε ένα ασφαλές αντικείμενο για εκτόνωση (π.χ. μπαλάκι, μαξιλάρι).
🟢3. Μετά την Κρίση – Ανάλυση και Διδασκαλία
(Στόχος: Να μάθει το παιδί από την εμπειρία και να μειωθούν μελλοντικές κρίσεις)
💚Α. Αναστοχασμός όταν το παιδί έχει ηρεμήσει
- Συζητάμε αφού έχει ηρεμήσει, όχι τη στιγμή της κρίσης.
- Ρωτάμε «Τι έγινε; Πώς ένιωσες; Τι μπορούμε να κάνουμε την επόμενη φορά;»
💚Β. Ενίσχυση θετικών συμπεριφορών
- Όταν το παιδί χειρίζεται σωστά μια δύσκολη στιγμή, επιβραβεύουμε («Μου άρεσε που χρησιμοποίησες τις λέξεις σου αντί να φωνάξεις!»).
Παράδειγμα Εφαρμογής
Κατάσταση:Το παιδί θυμώνει όταν χάνει στο παιχνίδι και πετάει τα πιόνια.
🟪Πρόληψη:Πριν ξεκινήσει το παιχνίδι, του λέμε «Θυμάσαι ότι όλοι μπορεί να χάσουμε; Αν νιώσεις θυμό, μπορείς να πάρεις μια βαθιά ανάσα ή να ζητήσεις μια αγκαλιά».
🟩Διαχείριση κρίσης: Όταν πετάει τα πιόνια, του λέμε ήρεμα «Βλέπω ότι είσαι απογοητευμένος. Θέλεις να κάνουμε ένα διάλειμμα και να επιστρέψουμε μετά;».
🟦Μετά την κρίση: Όταν ηρεμήσει, συζητάμε «Ήταν δύσκολο που έχασες. Τι μπορείς να κάνεις διαφορετικά την επόμενη φορά;».
Τελικό Μήνυμα
Με σταθερότητα, υπομονή και κατάλληλες στρατηγικές, το παιδί μπορεί να μάθει να διαχειρίζεται τη ματαίωση και να μειώσει τα ξεσπάσματά του. Το κλειδί είναι η πρόληψη, η ψύχραιμη διαχείριση της κρίσης και η συστηματική εκπαίδευση σε εναλλακτικούς τρόπους αντίδρασης.
Μπούση Παναγιώτα
Teacher BEd,
MEd Inclusive Education,
MSc School Psychology
